با توجه به تفاسیر متفاوتی که در مورد «شهر و شهرسازی اسلامی» ارائه می شود، شناسایی ویژگیها و صفات «شهر اسلامی» یکی از ضروریات اولیه است. در این راستا شناخت مبانی و اصولی که منشاء این ویژگی ها و صفات هستند با اهمیت خاص خویش گام اول در این پژوهش می باشند. زیرا این مبانی و اصول هستند که بایستی بر هر آنچه که به صفت «اسلامی» متصف است تأثیر گذاشته و ویژگی های آنرا مشخص کنند. وجیزه حاضر سعی در معرفی برخی صفات شهر اسلامی دارد که اهم عناوین آن عبارتند از:
شهر اسلامی ، شهر تجلی توحید: اصل توحید به عنوان صفت ممیزه اسلام با سایر مکاتب و ادیان تأثیری بنیادین بر شهر اسلامی دارد که این تأثیر را در زمینه های متفاوت می توان مشاهده کرد.
شهر اسلامی ، شهر عبودیت و عبادت: عبودیت حضرت حق سبحانه و تعالی ، بعنوان هدف اصلی خلقت ، بایستی تأثیر مستقیمی بر شکل و سیمای شهر اسلامی داشته باشد. در این راستا ، فضاها و عناصر عبادی و روحانی ومعنوی نه تنها بر کالبد و سیمای شهر تسلط فیزیکی و روانی دارند بلکه عامل هویت شهر نیز هستند.
شهر اسلامی ، شهر تقوی: مهمترین ویژگی تقوی در رابطه با شهر اسلامی عبارت از بین بردن و یا عدم ایجاد زمینه بروز گناه می باشد.
شهر اسلامی ، شهر هدایت: شهر اسلامی بایستی به انحاء مختلف ساکنینش را به سمت ارزشهای اسلامی و هدفی که اساس خلقت انسان برآن استوار است هدایت نماید.
شهر اسلامی: شهر ذکر و تفکر : انسان فطرتاً به بسیاری از اصول و ارزشها آگاه است که در روز الست پیمان به رعایت آنها بسته است. این اصول و ارزش ها نیازمند یادآوری و تذکر هستند، و شهر اسلامی به طرق گوناگون می تواند این تذکر دهی را انجام دهد. در جهت تکمیل نقش تذکردهی نیازمند ایجاد زمینه تفکر، بعنوان یکی دیگر از ارزشهای اسلامی هستیم که شهر اسلامی باید زمینه ساز آن باشد.
شهر اسلامی ، شهر عدالت: عدل بعنوان بارزترین صفت فعل الهی ، از ویژگیهایی است که بایستی فعل انسان ( خلیفة الله) نیز به آن متصف باشد. با عنایت به تأکید تعالیم اسلامی در مورد رعایت عدل و الزام توجه به آن در همه ابعاد زندگی ، می توان تجلی آنرا در شهر اسلامی بعنوان یکی از مناسبترین و بهترین جایها دانست.
شهر اسلامی ، شهر اصلاح: یکی از اساسی ترین وظایف انسان در زمین از اصلاح در زمین و اجتناب از فساد در آن می باشد، و شهر یکی از بهترین زمینه های رعایت این اصل و وظیفه انسانی است.
شهر اسلامی، شهر شکر: با توجه به معنای شکر، شهر اسلامی با بکار بردن نعمات الهی در مکان مانسب خود ، نوعی خاص از تجلی شکر عملی را به نمایش می گذارد.
شهر اسلامی، شهر عبرت: تعالیم اسلامی انسان را به عبرت گیری از گذشته فراخوانده است و لذاست که شهر اسلامی آیینه عبرت اعمال گذشتگان می باشد تا اهل خویش را به تکرار حسنات و اجتناب از سیئات ترغیب نماید.
شهر اسلامی ، شهر امنیت: امنیت، از بسیاری جنبه ها مورد توجه تعالیم اسلامی است و لذا شهر اسلامی تجلی تأمین همه انواع امنیت و ایمنی برای شهروندان است.
شهر اسلامی؟، شهر احسان: احسان انسان نسبت به همنوع آن تعالیم اسلامی نشأت می گیرد و ملحوظ داشتن آن بر سیما و کالبد شهر اثر گذاشته و شهر اسلامی را از شهرهای دیگران متمایز می نماید.
شهر اسلامی ، شهر میانه: میانه روی بعنوان تجلی عینی تعادل در همه زمینه های معنوی و مادی حیات، صفتی است که در صورت رعایت ، می تواند در اتصاف شهری به صفت اسلامی نقشی ارزنده ایفا نماید.
)